📌 Giriş
Ticari sözleşmeler, taraflar arasındaki hak ve yükümlülükleri belirleyerek iş ilişkilerinin güvenli şekilde yürütülmesini sağlar. Ancak, taraflardan birinin sözleşmeye aykırı davranması durumunda, mağdur olan tarafın zararını giderebilmesi için cezai şart ve tazminat hükümleri devreye girer.
📌 Cezai şart, taraflardan birinin sözleşme yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde ödemesi gereken önceden belirlenmiş bir bedeldir.
📌 Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK), ticari sözleşmelerde cezai şartın geçerliliği ve uygulanması konusunda belirli kurallar koymaktadır.
Bu makalede, ticari sözleşmelerde cezai şartın hukuki dayanakları, uygulanma koşulları, tazminat ile farkları ve mahkeme süreci detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
📌 Cezai Şart Nedir? Hukuki Dayanakları
📌 Cezai şart, bir sözleşmeye taraf olan kişinin yükümlülüklerini ihlal etmesi halinde, karşı tarafa ödemeyi taahhüt ettiği önceden belirlenmiş para cezasıdır.
✔ Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 179-182 cezai şartın yasal çerçevesini belirler.
✔ Türk Ticaret Kanunu (TTK), ticari sözleşmelerde cezai şart hükümlerini destekler.
✔ Sözleşme serbestisi ilkesi gereğince, taraflar cezai şartı serbestçe belirleyebilir.
📌 Cezai şart, alacaklıya tazminat hakkı tanırken, ayrıca sözleşmenin caydırıcılığını artırır.
📌 Ticari Sözleşmelerde Cezai Şartın Geçerlilik Koşulları
Bir cezai şartın geçerli olabilmesi için şu unsurların bulunması gerekir:
✔ Yazılı Olarak Belirtilmelidir: Sözleşmede açık ve net şekilde yer almalıdır.
✔ Belirli Bir Yükümlülüğe Bağlı Olmalıdır: Genel değil, belirli bir ihlali hedef almalıdır.
✔ Aşırı ve Haksız Olmamalıdır: Fahiş miktarlarda cezai şart konulması mahkeme tarafından iptal edilebilir.
✔ Kanuna ve Kamu Düzenine Aykırı Olmamalıdır: Hukuka aykırı veya imkânsız bir durum için cezai şart belirlenemez.
📌 Örnek:
Bir mal tedarik sözleşmesinde, teslim süresi geçerse satıcının her gün için 5.000 TL cezai şart ödemesi öngörülüyorsa, bu geçerli bir cezai şart hükmü olabilir.
📌 Ancak, satıcının 1 gün gecikme için 1 milyon TL cezai şart ödemesi öngörülüyorsa, mahkeme bu hükmü “aşırı” bularak iptal edebilir.
📌 Cezai Şart ve Tazminat Arasındaki Farklar
📌 Cezai Şart: Önceden belirlenen kesin ve net bir bedeldir.
📌 Tazminat: Gerçek zarar üzerinden hesaplanır ve mahkeme kararı ile belirlenir.
| Kriter | Cezai Şart | Tazminat |
|---|---|---|
| Amaç | Sözleşmeye uyulmasını sağlamak | Gerçek zararın karşılanması |
| Miktar | Sözleşmede belirlenen sabit tutar | Gerçek zarar miktarı kadar |
| Mahkeme Kararı Gerekir mi? | Hayır, sözleşmede yer aldığı için doğrudan uygulanabilir | Evet, mahkeme tarafından belirlenir |
| İspat Gerekir mi? | Hayır, sözleşmede belirlenmişse ödenmelidir | Evet, zarar gören tarafın zararını kanıtlaması gerekir |
📌 Örnek:
Bir yüklenici, taahhüt ettiği binayı zamanında teslim edemezse, sözleşmede belirlenen cezai şartı ödemek zorundadır. Ancak, gecikmeden doğan fiili zararlar (ek kira gideri, iş kaybı vb.) ayrıca tazminat davasına konu olabilir.
📌 Cezai Şartın Türleri ve Örnek Sözleşme Maddeleri
Ticari sözleşmelerde yaygın olarak kullanılan cezai şart türleri şunlardır:
1️⃣ İfa (Yerine Getirme) Cezası
Sözleşmenin tam olarak yerine getirilmemesi durumunda uygulanır.
📌 Örnek: “Teslim edilen malın sözleşmeye uygun olmaması halinde, satıcı her hatalı ürün başına 10.000 TL cezai şart ödemeyi taahhüt eder.”
2️⃣ Gecikme Cezası
Sözleşmede belirtilen süreye uyulmaması halinde uygulanır.
📌 Örnek: “İşin teslim süresi 30 gündür. Her gecikme günü için yüklenici, 5.000 TL cezai şart ödeyecektir.”
3️⃣ Cayma Cezası
Taraflardan birinin sözleşmeden cayması halinde uygulanır.
📌 Örnek: “Taraflardan herhangi biri sözleşmeden cayarsa, diğer tarafa 100.000 TL cezai şart ödemeyi kabul eder.”
4️⃣ Rekabet Yasağına Aykırılık Cezası
Çalışanlar veya iş ortaklarının rekabet yasağına aykırı davranması halinde uygulanır.
📌 Örnek: “Çalışan, işten ayrıldıktan sonra 1 yıl boyunca rakip firmada çalışırsa, işverene 250.000 TL cezai şart ödemekle yükümlüdür.”
📌 Cezai Şartın Uygulanması ve Mahkeme Süreci
📌 Cezai şartın uygulanması için izlenmesi gereken adımlar:
1️⃣ İhtarname Gönderme: Sözleşme ihlal edilirse, noter aracılığıyla karşı tarafa cezai şartın ödenmesi gerektiği bildirilir.
2️⃣ Ödeme Yapılmazsa Mahkemeye Başvurma: Eğer borçlu ödeme yapmazsa, Asliye Ticaret Mahkemesi’ne dava açılabilir.
3️⃣ Mahkeme Kararı ve İcra Takibi: Mahkeme cezai şartın ödenmesine karar verirse, icra takibi başlatılabilir.
📌 Önemli Not: Eğer cezai şart miktarı aşırı yüksek bulunursa, mahkeme bunu hakkaniyete uygun bir seviyeye indirebilir.
📌 Sıkça Sorulan Sorular (FAQ)
❓ Cezai şart mahkemeye gitmeden tahsil edilebilir mi?
✅ Evet, eğer borçlu ödeme yapmayı kabul ederse tahsil edilebilir. Ancak itiraz edilirse, mahkemeye başvurulması gerekir.
❓ Mahkeme cezai şart tutarını değiştirebilir mi?
✅ Evet, eğer cezai şart fahiş ise, mahkeme tarafından indirilebilir.
❓ Cezai şart ile tazminat aynı anda talep edilebilir mi?
✅ Evet, cezai şartın yanı sıra ek zarar varsa tazminat da talep edilebilir.
❓ Sözleşmede cezai şart yoksa tazminat talep edilebilir mi?
✅ Evet, ancak zarar gören tarafın fiili zararını ispat etmesi gerekir.
📌 Sonuç ve Öneriler
Ticari sözleşmelerde cezai şart, tarafların haklarını korumak ve sözleşme ihlallerini önlemek açısından önemli bir mekanizmadır. Ancak, hukuka uygun şekilde belirlenmeli ve hakkaniyete aykırı olmamalıdır. 🚀
📌 Sözleşmelerin sağlam temellere oturtulması ve hukuki risklerin minimize edilmesi için uzman bir avukattan danışmanlık alınması önerilir.
No responses yet